تحولات سیاسی در یمن طی هفته‌های اخیر، سرعت و عمق بسیار بیشتری به خود گرفته که درنتیجه آن، بی‌ثباتی در این کشور به بالاترین حد خود در سال‌های اخیر رسیده است. در این میان، منازعه گروه‌های داخلی از یک‌سو و اهمیت یمن برای هر یک از کشورهای منطقه از سوی دیگر، به اوج‌گیری تنش‌ها در این کشور دامن زده است. در پی استعفای رئیس‌جمهور و کابینه یمن، تحولات سیاسی این کشور وارد فاز جدیدی شد که با افزایش بی‌ثباتی در این کشور و مبهم شدن چشم‌انداز آینده این کشور در ابعاد داخلی و خارجی همراه بود. در این میان، درگیری گروه‌های سیاسی مهم در یمن، نقش مهمی در تعیین سرنوشت این کشور خواهد داشت.
پس از اعلام خبر استعفای عبد ربه منصور هادی، رئیس‌جمهور یمن، مقامات برخی استان‌های این کشور اعلام کردند، دیگر از پایتخت این کشور که اکنون تحت کنترل جنبش انصار الله (حوثی‌ها) است فرمان نخواهند گرفت؛ بر این اساس، مقامات استان‌های جنوبی عدن، مارب، سبا و جوف با استفاده از شرایط جاری، در پی افزایش دامنه قدرت و اختیارات خود برآمده‌اند.
از سوی دیگر، حوثی‌ها پیشنهاد کرده‌اند برای برقراری ثبات در کشور و جلوگیری از آشوب و هرج‌ومرج بیشتر، یک شورای ریاست جمهوری، مسئولیت اداره یمن را بر عهده بگیرد که اعضای آن از میان نیروهای امنیتی، احزاب سیاسی و چهره‌های سیاسی برجسته این کشور انتخاب‌شده باشند. این در حالی است که مطابق قانون اساسی، با توجه به استعفای رئیس‌جمهور و همچنین فقدان معاون وی، پارلمان باید مسئولیت‌های اجرایی کشور را نیز بر عهده بگیرد.
باوجوداین، عمل به این بخش از قانون اساسی از آنجایی مشکل‌ساز می‌شود که یحیی الراعی، رئیس پارلمان، ازجمله اعضای ارشد حزب کنگره ملی است که حزب علی عبدالله صالح، رئیس‌جمهور مخلوع این کشور به شمار می‌رود و به‌این‌ترتیب، افتادن مسئولیت اداره کشور به دست وی، عملاً به معنای بازگشت به شرایط سابق خواهد بود.
افزون بر این، آنچه اوضاع سیاسی و امنیتی یمن را بیش‌ازپیش وخیم می‌سازد، کنترل بخش‌هایی از این کشور توسط القاعده شبه‌جزیره عربستان، از شاخه‌های گروه القاعده است که در شرایط کنونی و با توجه به بی‌ثبات شدن اوضاع، درصدد توسعه دامنه فعالیت‌های خود برآمده است؛ امری که می‌تواند یک تهدید امنیتی جدی را نه‌فقط برای یمن، بلکه برای کل منطقه به همراه داشته باشد.
در همین راستا استان نفت‌خیز مارب واقع در بخش شمالی یمن به دنبال استعفای عبدربه منصور هادی و تسلط جنبش انصار الله بر پایتخت از دریافت دستورهای صنعا سرپیچی کرد.
پنج استان جنوبی یمن شامل شبوه، عدن، ابین، ضالع و لحج طی دو روز گذشته ضمن خودداری از دریافت دستورهای صنعا با پایتخت قطع رابطه و اعلام کردند که یگان‌های نظامی به دستورهای فرمانده منطقه چهارم نظامی پایبند هست.
استان‌های مذکور مأموریت‌های امنیتی این استان را به کمیته‌های مردمی واگذار کردند.
یکی از عوامل تشدید درگیری‌های چند روز اخیر میان نیروهای جنبش انصار الله و نیروهای دولتی یمن، اصرار رییس جمهوری و مقام‌های این کشور برای چند ایالتی شدن یمن است. طرحی که توسط شورای برخی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و در رأس آن سعودی درباره یمن تجویزشده برخلاف آن چیزی است که نمایندگان جنبش انصار الله با دولت یمن به توافق رسیده بودند. ازاین‌رو جنبش انصار الله مخالفت خود را با طرح مذکور که سبب از بین رفتن یکپارچگی یمن و چندپاره شدن آن می‌شود، اعلام کرد و در پی آن درگیری و تنش‌ها در صنعا شدت گرفت.
از سوی دیگر جنبش انصار الله یمن روز پنجشنبه از امتیازات پیشنهادی دولت در مورد تقسیم قدرت در این کشور استقبال کرد، بااین‌حال نیروهای این جنبش همچنان در مقابل اقامتگاه عبدربه منصور هادی رییس جمهوری یمن مستقر هستند.
دگرگونی اوضاع در یمن بااین‌حال از چند روز گذشته، سرعت گرفته و هرلحظه این کشور آبستن حوادثی تازه است. «جمال بن عمر» نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد در امور یمن، به این کشور رفته است تا پیامدهای ناشی از کناره‌گیری «خالد بحاح» نخست‌وزیر و سپس «عبدربه منصور هادی» رییس جمهوری یمن را مدیریت کند. کناره‌گیری ۲ مقام بلندپایه یمنی پس‌ازآن رخ داد که کاخ ریاست جمهوری و خانه آنان به محاصره نیروهای مردمی درآمد؛ افرادی که نسبت به کارشکنی در اموری مانند روند تدوین قانون اساسی و طرح تقسیم یمن به ۶ منطقه فدرال اعتراض داشتند.
از دید آنان، مفاد توافق «صلح و مشارکت» که شهریورماه میان دولت و ۹ گروه سیاسی مهم کشور به‌ویژه «حوثی‌ها» امضا شد و قرار بود تصمیم‌های سیاسی با توافق جمعی همه طرف‌ها گرفته شود، نادیده گرفته‌شده بود.
البته تازه‌ترین ابتکار رییس جمهوری یمن در امضای توافقنامه‌ای با «انصار الله» که بسیاری از گروه‌های مخالف دولت را دربرمی گیرد، نویدبخش بازگشت دوباره آرامش بود زیرا طی آن بر بازگشت به گفت‌وگوهای ملی بر پایه توافق صلح و مشارکت، تشکیل کمیته وزارتی برای رسیدگی به امور استان «مآرب» و ارائه سازوکار برای مشارکت سیاسی گروه‌ها در دولت تأکید شده بود.
انصار الله نیز قرار بود پس از بیرون بردن نیروهای خود از مناطق حساس حکومتی و بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها و اداره‌ها، آزادی فوری «احمد عوض بن مبارک» مشاور رییس جمهوری یمن را تضمین کند.
انصار الله بیست و هفتم دی‌ماه، بن مبارک را به اتهام تلاش برای تقسیم یمن از راه دست‌کاری متن پیش‌نویس قانون اساسی و همچنین وابستگی به سفارت آمریکا دستگیر کرده بود؛ اما این توافق فقط چند ساعت دوام آورد و ناگهان شامگاه دوم بهمن‌ماه به فاصله چند ساعت، خبر کناره‌گیری نخست‌وزیر و رییس جمهوری منتشر شد.
مجلس یمن که در تعطیلی یک‌ماهه به سر می‌برد، اعلام کرد درخواست رییس جمهوری را نمی‌پذیرد و اعضای خود را برای نشست اضطراری در پنجم بهمن به صنعا فراخواند.
بااین‌همه، کناره‌گیری منصور هادی پیامدهای ویژه‌ای به همراه دارد. بر پایه قانون اساسی یمن در صورت بروز هر مسئله‌ای برای رییس جمهوری، معاون وی باید امور را بر عهده گیرد. این در حالی است که منصور هادی معاونی برای خود تعیین نکرده است. به همین دلیل، انصار الله پیشنهاد کرده است شورای ریاست جمهوری برای اداره امور کشور تشکیل شود.
عبد ربه منصور هادی
دولت «خالد بحاح» نخست‌وزیر و «عبدربه منصور هادی» رئیس‌جمهور این کشور پنجشنبه‌شب استعفا کردند و این اقدام چهار روز پس از درگیری‌های شدید در صنعا پایتخت یمن و محاصره کاخ ریاست جمهوری از سوی کمیته‌های مردمی و طرفداران انصار الله صورت گرفت. استعفای غافلگیرانه دولت و ریاست جمهوری یمن یک روز پس‌ازآن صورت گرفت که رئیس‌جمهور این کشور در بیانیه‌ای از توافق با انصار الله بر سر توافقنامه صلح و مشارکت و تعدیل پیش‌نویس قانون اساسی خبر داده بود و به همین دلیل خبر استعفا بسیاری را شوکه کرد. رئیس پارلمان یمن با این استعفا موافقت نکرد و به دلیل تحریم نشست فوق‌العاده پارلمان برای بررسی این مسئله از سوی برخی نمایندگان، نشست پارلمان به تأخیر افتاد. انصار الله یمن اعلام کرده‌اند که مانعی برای بازگشت «عبدربه منصور هادی» رئیس‌جمهور یمن به قدرت و انصرافش از تصمیم استعفا وجود ندارد اما بازگشت او به قدرت، مشروط است.
«محمد العماد» عضو شورای سیاسی انصار الله یمن اعلام کرد که انصراف هادی از تصمیم استعفایش از ریاست‌جمهوری منوط به این مسئله است که وی به توافقات امضاشده میان دو طرف پایبند باشد به‌ویژه که این توافقات پس از امضای توافقنامه صلح و مشارکت میان طرف‌های یمنی صورت گرفته است.
چهار روز پس از درگیری‌های شدید در صنعا پایتخت یمن و محاصره کاخ ریاست جمهوری توسط کمیته‌های مردمی و طرفداران انصار الله، دولت «خالد بحاح» نخست‌وزیر و «عبدربه منصور هادی» رئیس‌جمهور این کشور پنجشنبه‌شب استعفا کردند.
عبدالمالک الحوثی
بانفوذترین چهره یمن امروز یک جوان انقلابی شیعه ۳۴ ساله است که از ۱۰ سال پیش رهبری بزرگ‌ترین تشکیلات غیردولتی در جنوب سرزمین حجاز را بر عهده دارد. در روزهایی که قیام مردم یمن به رهبری حوثی‌ها علیه دولت دست‌نشانده سعودی زمینه انقلاب دوم را فراهم آورده، «سیدعبدالملک بدرالدین الحوثی» رفته‌رفته از یک چهره بومی فراتر می‌رود و همانند سید حسن نصرالله و رهبران حماس به الگوی مقاومت عربی-اسلامی در منطقه بدل می‌شود. سید عبدالملک بدر الدین الحوثی (زاده ۱۹۷۹) یکی از رهبران مبارزان شیعه یمن است. وی برادر یحیی بدرالدین حوثی و حسین بدرالدین حوثی که در سال ۲۰۰۴ به‌وسیله نیروهای ارتش یمن کشته شد، است. عبدالملک الحوثی رهبر فعلی جنبش الحوثی (انصار الله) به دلیل دارا بودن شخصیت قوی، پس از کشته شدن برادرش حسین، باوجود برادر بزرگ‌ترش یحیی، به رهبری این جنبش برگزیده شد و از سال ۲۰۰۴ تاکنون توانسته است با کمک برخی از همفکران برادرش در شباب المومن، آن را هدایت و رهبری کند. وی سخنوری بسیار تواناست و با توجه به نفوذ پدرش بدرالدین که از ائمه مذهب جارودی (فرقه‌ای از زیدیه) است که احترام و نفوذ زیادی در یمن دارد، توانسته است بهره فراوانی ببرد. به گفته مخالفان الحوثی‌ها، تحولات فکری آنها باعث شده است که آنها در افکار و عقاید بسیاری با شیعه امامی احساس نزدیکی کنند. سخنگوی جنبش انصار الله یمن بااین‌حال از آغاز مرحله سیاسی جدید در این کشور اعلام کرد که ما هرگز قصد اعمال‌نفوذ و قدرت بر وضع سیاسی یمن نداریم. به همین دلیل هم هست که باوجوداینکه این گروه و طرفدارانش تا نزدیکی کاخ ریاست جمهوری رفته و این کاخ را تحت محاصره خود می‌گیرند هرگز به فکر تصرف ساختمان‌های دولتی و یا تشکیل حکومت جدید با رهبری خود ندارند و تنها به فکر مصالح مردم و تأمین معیشت آنان از طریق روی کار آمدن دولت جدید و قوی و همچنین تکیه‌بر توان داخلی این کشور هستند.
ناصر الوحیشی؛ رهبر القاعده یمن
مقامات اطلاعاتی آمریکا، القاعده شبه‌جزیره عربستان را خطرناک‌ترین و فعال‌ترین شاخه القاعده می‌دانند که توسط اسامه‌بن‌لادن که خود اصالتاً یمنی بود، پایه‌گذاری شده بود. القاعده شبه‌جزیره عربستان و یا یمن، توانست در سال ۲۰۱۰ مناطقی را در یمن به تصرف خود درآورد. پس‌ازآن، انجام عملیاتی گسترده از سوی آمریکا علیه آنها سبب شد که اعضای این گروه، به مناطق قبایل مخالف دولت عقب‌نشینی کنند. بااین‌حال فعالیت‌های گسترده این گروه در کشورهای اروپایی و ازجمله حمله به دفتر نشریه فرانسوی شارلی ابدو، بار دیگر نام این گروه و رییس آن ناصر الوحیشی را به سر زبان‌ها انداخته است. اوباما با مشاهده وضعیت آشفته یمن خبر داده بود که عملیات هوایی علیه اعضای القاعده تا زمانی متوقف خواهد شد اما به نظر می‌رسد نگرانی آمریکا از ادامه یافتن حملات تروریستی این گروه درنهایت باعث تجدیدنظر کاخ سفید در این تصمیم شده است چراکه دفتر اوباما بعدازآن در بیانیه‌ای تأکید کرد که عملیات نظامی علیه اعضای القاعده در یمن با همان سبک و روال قبلی ادامه خواهد یافت. تحلیلگران سیاسی و محلی یمن معتقدند که رئیس‌جمهور یمن با اتخاذ تصمیم خود برای استعفا از سمتش آب به آسیاب القاعده ریخته است به همین دلیل از وزارتخانه‌های دفاع و کشور خواسته‌اند که در استان‌های مختلف کشور هوشیار باشند و گذرگاه‌های مرزی زمینی، هوایی و دریایی را زیر نظر داشته باشند زیرا اطلاعاتی در دست است که نشان می‌دهد، القاعده قصد دارد از بحران جاری در یمن به نفع خود و علیه انقلابیون استفاده کند و حضور خود در بسیاری از مناطق صنعا و شهرهای دیگر یمن را تقویت کند و عملیات تروریستی انجام دهد. ناظران سیاسی می‌گویند که اطلاعات نگران‌کننده‌ای در دست دارند که نشان می‌دهد یک طرح بین‌المللی برای ایجاد خلأ قانونی در یمن همزمان با افزایش مطالبات جنوبی‌ها برای جدایی و نفوذ صدها تروریست به یمن و دادن فرصت تحرک آزاد در مناطق مختلف این کشور وجود دارد. منابع رسانه‌ای نیز اعلام می‌کنند که صدها مسلح وابسته به داعش، عراق و سوریه را رها کرده‌اند و از طریق اراضی عربستان سعودی و مسیرهای آبی مختلف، عازم یمن شده‌اند.
جمال بن عمر فرستاده ویژه سازمان ملل
«جمال بن عمر» فرستاده ویژه سازمان ملل به یمن، یکی از دستیاران مراکشی دبیر کل سازمان ملل است. او در تاریخ اول اوت سال ۲۰۱۲ توسط بان‌کی‌مون به این سمت انتخاب شد؛ اما پیش‌ازاین او از ماه آوریل سال ۲۰۱۱ مسئول ویژه بررسی اوضاع یمن در سازمان ملل بوده است. او که پیش‌ازاین برای ۸ سال در مراکش زندانی سیاسی بود، توس کمپین‌های بین‌المللی که برای آزادی‌اش تشکیل شد، با وساطت سازمان ملل متحد و دیگر سازمان‌های حقوق بشری از زندان آزاد شد و بعدازآن دوره دکترای خود را در علوم سیاسی در لندن گذراند. بعدازاین به‌عنوان استاد دانشگاه پاریس در مسائل خاورمیانه و آفریقا به تدریس پرداخت و در موسسه امنستی که یک موسسه تحقیقاتی در حوزه روابط بین‌الملل. سیاسی است مشغول به فعالیت و تحقیق در مورد سیاست در حوزه آفریقا شد.
او پس‌ازاین در دهه ۱۹۹۰ میلادی به‌عنوان مدیر بخش حقوق بشر در موسسه کارتر سن‌تر در دانشگاه آتلانتا مشغول به فعالیت شد و به همراه رییس‌جمهور سابق ایالات‌متحده، جیمی کارتر، درزمینه مسائل حقوق بشر و موضوع وساطت بین‌المللی در مسائل سیاسی بین‌المللی وارد فعالیت شد. او در سال ۱۹۹۴ به سازمان ملل پیوست و در بخش حقوق بشر و سیاست خارجی این سازمان کارهای تحقیقاتی و اجرایی خود را آغاز کرد. بن‌عمر در زمان جنگ افغانستان و عراق نیز به‌عنوان نماینده ارشد سازمان ملل گفت گوه‌ای ملی در این دو کشور را راه‌اندازی کرده و زمینه برای شکل‌گیری قدرت و حکومت‌های جدید رد این دو کشور را فراهم کرد. او با این مأموریت راهی این کشور شده تا شرایط برای ثبات بیشتر و بازگرداندن عبدربه منصور هادی، رییس‌جمهور این کشور، به کاخ ریاست جمهوری را فراهم سازد. بااین‌حال تلاش‌های چندین روزه این نماینده ویژه سازمان ملل تاکنون با نتیجه مشخصی همراه نبوده است و نشست بن‌عمر با رهبران گروه‌های سیاسی امضاکننده قرارداد صلح و مشارکت برای بررسی بحران این کشور به دلیل غیبت نماینده جنبش انصار الله بی‌نتیجه ماند.
بن‌عمر حالا بر این عقیده است که ممکن است این بحران برای مدت‌های زیادی ادامه پیدا کند. فرستاده ویژه سازمان ملل به یمن به اسکای نیوز، گفت: ما برای دستیابی به حل بحران کنونی یمن تلاش بسیاری می‌کنیم. بن‌عمر افزود: احتمال تداوم بحران یمن زیاد است و برای خروج از آن، ما همچنان در حال انجام مشورت‌هایی هستیم. به نوشته رسانه‌های یمنی در این نشست قرار است اوضاع جاری در یمن و روند انتقال قدرت و تحولات پس از استعفای «عبدربه منصور هادی» رئیس‌جمهور و «خالد بحاح» نخست‌وزیر بررسی شود. بن‌عمر پنجشنبه گذشته همزمان با استعفای این دو مقام یمنی وارد صنعا شد. برخی تحلیلگران سیاسی یمنی بر این باورند که بن‌عمر قصد دارد هادی و بحاح را به پست‌هایشان بازگرداند و آنها را از استعفا منصرف سازد تا روند سیاسی یمن اصلاح شود. بیانیه‌ای نیز از سوی بن عمر صادرشده که در آن آمده است: در چارچوب تلاش‌های مستمر مشاور ویژه دبیر کل سازمان ملل درباره یمن به‌منظور ایجاد راهکاری سیاسی برای بحران جاری در یمن، بن‌عمر با عبدربه منصور هادی و خالد بحاح و شماری از اعضای دیپلماتیک مورد اعتماد ازجمله سفرای روسیه، آمریکا و انگلیس دیدار کرده است و تلاش‌ها و نشست‌های بن عمر با طرف‌های سیاسی مسئول در یمن برای کمک به یمنی‌ها و بازگرداندن روند سیاسی یمن به مسیر صحیحش ادامه دارد.
منتشر شده در: روزنامه حمایت
ارسال یک دیدگاه